معاونت پژوهش مدرسه علمیه الزهراء شاهین دژ

ویژگی‌ها و شاخصه‌های انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی در کنار وجوه اشتراک و تشابه‌هایی که با سایر انقلاب‌ها (به لحاظ شرایط و عوامل پیدایش و پیروزی) دارد، ویژگی‌هایی خاص خود هم دارد که ماهیت ایدئولوژیک و اسلامی آن را مشخص می‌کند. دیدگاه‌های طبقاتی و لیبرالیستی که ساختارها و شرایط سیاسی و اجتماعی را منشأ انقلاب می‌دانند، به طور تلویحی انقلاب را ناشی از تغییرات اجتماعی می‌دانند و ریشه‌ی انسانی و درونی آن را نفی می‌کنند، در حالی که اسلام روی فطرت انسان‌ها و انسانیت آن‌ها تاکید دارد.[1] این به منزله‌ی تاکید بر نقش اراده و انتخاب افراد است که در آیه‌ی شریفه‌ی « إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ »[2] به صورت یک قاعده‌ی اساسی برای تحولات اجتماعی ذکر شده است. یعنی در کنار عوامل مادی و اجتماعی، برای انقلاب اسلامی باید به عوامل غیرمادی و انسانی نیز توجه کرد.

1. ماهیت مکتبی و اسلامی انقلاب

مهمترین ویژگی انقلاب اسلامی، ماهیت مذهبی آن است، از این نظر، انقلاب اسلامی، انقلاب منحصر به فرد و بی‌نظیر است. چون انقلاب‌های مهم جهان، به لحاظ ماهیت، یا اقتصادی و مادی بوده‌اند و یا سیاسی و آزادی‌خواهانه و حتی با جمع این دو، هیچ یک از آن‌ها انقلاب‌های مذهبی نبوده‌اند. در حالی که در انقلاب اسلامی ایران، در کنار عوامل اقتصادی و سیاسی، ایمان و عقیده نیز وجود داشته[3] و عامل اساسی آن، اعتقاد و ایمان مردم به اسلام بود. بدین لحاظ، ماهیت اصلی انقلاب اسلامی، « اسلامی بودن » آن است، مردمی که به یک مکتب، ایمان داشته و به ارزش‌های آن شدیدا دلبسته باشند، هنگامی که مکتب خود را در معرض خطر می‌بینند، برای جلوگیری از خطر و احیای کامل مکتب دست به قیام می‌زنند به اعتراف بسیاری از محققین و ناظران خارجی، ملت ایران در شرایط رفاه اقتصادی ناشی از افزایش قیمت نفت در اوایل دهه‌ی 1350 دست به انقلاب زدند و علی‌رغم حاکمیت طولانی استبداد، مردم هیچگاه در شعارها و راهپیمایی‌های خود، بحث دموکراسی و آزادی‌های سیاسی را مد نظر نداشتند و قالب و چارچوب حرکت کاملا مذهبی بود و از مساجد هدایت می‌شد.[4]

منظور از اسلامی بودن انقلاب آن است که روح و گرایش اسلامی در مجموع و کل حرکت به چشم می‌خورد و ظرف آن اسلام و اسلام‌گرایی بود. بر همین اساس بود که جهان استکباری، ناتوان از مقابله با موج انقلاب اسلامی، تنها توجیهی که برای انحراف افکار عمومی جهان و نخطئه‌ی انقلاب اسلامی تراشیده این بود که آن را نوعی تروریسم نامید که مولود « بنیادگرایی » است.[5]

برخلاف توجیهات استکباری، انقلاب اسلامی، انقلابی است که از همه‌ی جهات مادی، معنوی، سیاسی، عقیدتی و …، روح و هویت اسلامی دارد و عدالتخواهی، آزادیخواهی، استقلال طلبی، رفاه مادی و … را در سایه‌ی اسلامی و با رنگ اسلامی می‌خواهد. بدین لحاظ انقلاب اسلامی، یعنی راهی که هدف آن اسلام و ارزش‌های اسلامی است و انقلاب و مبارزه صرفا برقراری ارزش‌های اسلامی صورت می‌گیرد.

صفحات: 1· 2