چکیده، فهرست مطالب و مقدمه تحقیقات پایانی بعد از این ذکر خواهد شد.

تحقیق پایانی: خاتمیت پیامبر اسلام(ص) از نظر اسلام و عقل

محقق: الناز رحیمی، استاد راهنما: خانم ویدا مهدی زاده، استاد داور: حجت الاسلام والمسلمین علی قهرمانی، تاریخ دفاعیه: 24/112/91

چکیده

خاتمیت به معنای پایان هر چیزی است. هر انسانی به دلیل بلوغ عقلی و فکری نیاز به خاتمیت دارد. خاتمیت فلسفه ای دارد که عبارت است از: کمال دین، مصونیت منابع از تعدد و تعدد منابع در اسلام.

ارکان خاتمیت عبارتند از: انسان و اجتماع، وضع خاص قانونگذاری، علم و اجتهاد و وضع خاص موضوعات خاص تفقه و اجتهاد.

در مورد خاتمیت دیدگاه های متفاوئتی از قبیل کلامی، عرفانی و تفسیری وجود دارد. خداوند در آیات متعددی اشاراه به خاتمیت و سر آن نموده است. همچنین روایات فراوانی در متن دین اشاره به این امر دارد.

دلایلی بر وجود ختم نبوتها وجود دارد که عبارتند از: دین اسلام یک دین کامل و جهانی است. تنها دینی است که از تحریف مصون مانده است.

هر یک از متفکران در قرنهای اخیر نظریاتی متفاوت ردباره خاتمیت دارند که به جمع بندی آنها اشاراتی داریم:

اندیشمندان معاصر همچون اقبال و شریعتی، فلسفه و راز خاتمیت را تكامل عقلی و رشد فهم انسان دانسته­اند و معتقدند كه انسان با اتکاء به عقل و فهم و با در دست داشتن معارف و قوانین اسلام، دیگر نیازی به پیامبر نداشته و می­تواند مسیر سعادت را بپیماید و به آن نائل شود.

شهید مطهری دلیل اقبال و شریعتی را تام نمی­داند و معتقد است که گرچه عقل راهبر توانمندی است، ولی نمی تواند به عنوان راز خاتمیت معرفی شود بلکه سه عنصر «مصونیت اسلام از تحریف، عدم نیاز به ارسال انبیاء تبلیغی، اجتهاد» در کنار هم مایه­ی سر خاتمیت هستند.

دکتر سروش معتقد است که احیاء دین در زمان خاتمیت تنها از طریق تکرار تجربه نبوی ممکن است و به همین خاطر فایده تجدید نبوت که توسعه دین است، در زمان ختم نبوت با بسط تجربه­های پیامبرانه برآورده می­شود.

کلیدواژه: خاتمیت، فلسفه خاتمیت، ختم نبوت، ارکان خاتمیت، جاودانگی دین اسلام، ختم نبوت تبلیغی و تشریعی

فهرست مطالب

بخش اول:

كليات و مفهوم شناسي

فصل اول:

كليات

1ـ1 تعریف و تبیین موضوع.. 1

2ـ1 همیت و ضرورت موضوع.. 2

3ـ1 اهداف و فواید تحقیق.. 3

4ـ1 یشینه موضوع تحقیق.. 4

5ـ1 سؤالات اصلی و فرعی همراه با بيان فرضيه. 6

6ـ1 روش تحقیق.. 7

7ـ1 ساختار تحقيق.. 7

8ـ1 واژگان کلیدی.. 8

9ـ1 محدودیتها، مشکلات و موانع.. 9

10ـ1 مقدمه. 10

فصل دوم: مفهوم شناسي

1ـ2 معانی لغوی خاتم و خاتمیت.. 12

2ـ2 خاتمیت در اصطلاح.. 13

3ـ2 معناي خاتميت.. 15

4ـ2 تبيين خاتمیت.. 17

بخش دوم: خاتمیت، ارکان، دیدگاه ها و دلایل نقلی و عقلی آن

فصل اول: ارکان و دیدگاه های خاتميت

مقدمه. 18

1ـ1 نیاز به دین و پیامبران و اصل خاتمیت.. 19

1ـ1ـ1 تكامل تدريجي اديان.. 19

2ـ1ـ1 تكامل بلوغ و بلوغ بشري 20

3ـ1ـ1 نزول كتاب كامل و جامع.. 21

2ـ1 فلسفه ی خاتمیت.. 23

1ـ2ـ1 کمال دین.. 23

2ـ2ـ1 مصونیت منبع و تعدد آن.. 25

1ـ2ـ2ـ1 تعدد منبع در اسلام. 26

3ـ1 ارکان خاتمیت.. 27

1ـ3ـ1 ركن اول انسان و اجتماع.. 27

2ـ3ـ1 ركن دوم: وضع خاص قانونگذاری اسلام. 28

3ـ3ـ1 ركن سوم: علم و اجتهاد. 29

4ـ3ـ1 ركن چهارم: وضع خاص موضوعات تفقه و اجتهاد. 29

4ـ1 دیدگاهها درباره ی خاتمیت.. 30

1ـ4ـ1 دیدگاه تفسیری.. 31

1ـ1ـ4ـ1 خاتمیت در تفاسیر عامه. 31

2ـ1ـ4ـ1 خاتمیت در تفاسیر خاصه. 32

2ـ4ـ1 دیدگاه کلامی.. 34

3ـ4ـ1 دیدگاه حکمی.. 34

4ـ4ـ1 دیدگاه عرفانی.. 35

5ـ4ـ1 خاتمیت از دیدگاه استاد مطهری.. 37

6ـ4ـ1 خاتميت در بیان حضرت علی علیه السلام. 38

5ـ1 نتیجه. 42

فصل دوم:

دلايل خاتميت از ديدگاه آيات و روايات

مقدمه. 43

1ـ2 بسط توحید و ارائه حقایق عالم، هدف بعثت انبیاء. 44

2ـ2 اثبات خاتمیت پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی (ص) از راه نقلی.. 44

1ـ2ـ2 دلایل قرآنی بر خاتمیت پیامبر اکرم. 47

2ـ2ـ2 دلایل روایی بر خاتمیت پیامبر اکرم. 51

3ـ2 نتیجه. 55

فصل سوم:

ضرورت و دلايل خاتميت از ديدگاه عقل

مقدمه. 56

1ـ3 ورود عقل در حریم کشف مسأله. 57

2ـ3 خاتمیت از دیدگاه عقل.. 58

3ـ3 مبانی ختم نبوت یا دلایل عقلی آن.. 59

1ـ3ـ3 جهانی بودن و جاودانگی دین اسلام. 60

2ـ3ـ3 جامعیت دین اسلام. 61

3ـ3ـ3 کمال دین.. 63

4ـ3ـ3 مصونیت دین از تحریف.. 64

4ـ3 توجیه خاتمیت.. 66

5ـ3 خاتمیت و تشیع.. 67

6ـ3 راز ختم نبوت.. 68

7ـ3 فلسفه و حکمت نبوت تبلیغی.. 70

8ـ3 آراء متفکران جدید در تبیین فلسفه خاتمیت.. 72

1ـ8ـ3 اقبال لاهوری.. 72

2ـ8ـ3 دکتر شریعتی.. 75

3ـ8ـ3 شهید مطهری.. 78

4ـ8ـ3 دکتر سروش… 81

9ـ3 نتیجه. 84

نتیجه کلی.. 85

فهرست منابع ومآخذ. 86

مقدمه

مسئله خاتمیت از مسائل کلامی مسلمانان است.هر مسلمانی به ایمان آوردن به اسلام، ضرورتاً به نصّ قرآن کریم، به خاتمیت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه ‌و‌آله و به تبع آن به جاودانگی شریعت اسلام اقرار می‌کند. فرض ایمان به پیامبر بدون اقرار به خاتمیت مستلزم تناقض است؛ زیرا لازمه ایمان، تصدیق و تسلیم به تمام دعاوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است و یکی از این دعاوی ادعای «خاتمیت» است. تصدیق پیامبر با انکار خاتمیت یعنی: ایمان آوردن و در همان حال، تکذیب ایشان، که عین ایمان نیاوردن، و تناقضی آشکار است.در طول تاریخ، پیامبران زیادی از طرف خداوند برای ابلاغ و رساندن پیام الهی به گوش جهانیان و آشنایی آنان با سروش وحی مبعوث شده اند. که همه مؤید و مصدّق یکدیگر بوده اند و هیچ کدام یکدیگر را نفی نکرده اند مبعوث شده اند . و برخی از پیامبران برای قبلیه ی خاصی برای حل و فصل اختلافات آنها و مسایل دیگر مبعوث شدند برخی دیگر صاحب کتاب وشریعت نبوده اند و فقط برای ترویج و استقرار شریعت و وضع قوانین صحیح زندگی بوده اند و در مناطق خاصی ظهور کردند ولی برخی صاحب شریعت و کتاب بودند که از میان آنها رسالت حضرت محمّد(ص) جهان شمول بوده و همگان را مورد خطاب پیام خود قرار داده است و بر خلاف پیامبران پیشین برای گروه و سرزمین خاصی نیامده بلکه برای تمامی جوامع بشری بوده است.رسالت پیامبر(ص) از ویژگی عمومی بودن و جهانی بودن برخوردار است و خود ایشان به عنوان خاتم پیامبران و دین او آخرین دین حق و برنامه سعادت بشر می باشد.

هر چند مسئله ختم نبوت و خاتمیت یکی از اصول ضروری دین اسلام به شمار می رود.

لیکن پیرامون این موضوع سؤالات و ابهامات زیادی وجود دارد.که چرا رسالت و نبوت پایان یافت؟ و چرا امت حضرت محمّد(ص) از وجود و هدایت پیامبران تبلیغی محروم ماندند؟ و بر چه اساسی و فلسفه ای پایان یافتن نبوت تشریعي، نبوت تبلیغی هم پایان یافت؟ در اینجا می توان گفت که اسلام ضمن اعلام ختم نبوت، جاودانگی خویش را نیز اعلام کرد.