چهل حدیث درباره غدیر
چهل حدیث « غدیر »
«اَلْيَومَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى وَ رَضيتُ لَكُمُ الاِْسْـلامَ دينا.»
امروز (روز غديرخم) دين شما را به حدكمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام كردم و اسلام را بعنوان دين براى شما پسنديدم.
سال دهم هجرت كه مسلمانان همراه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله مراسم حج را به پايان رساندند و آن سال، بعدا «حجه الوداع» نام گرفت، پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله عازم مدينه گرديد.
فرمان حركت صادر شد. هنگامى كه كاروان به سرزمين «رابغ» در سه ميلى جُحفه كه ميقات حجّاج است، رسيد امين وحى در مكانى به نام «غديرخم» فرود آمد. آيه:«يا اَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّـغ ما اُنْـزِلَ اِلَيْـكَ مِنْ رَبِّكَ وَ اِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّـغْتَ رِسالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ». نازل شد كه اى پيامبر، آنچه از طرف خدا فرستاده شده، به مردم ابلاغ كن. اگر اين كار را نكنى، رسالت خود را تكميل نكردهاى و خداوند تو را از گزند مردم حفظ خواهد كرد.
دستور توقف در آن مكان صادر شد. همه مردم ايستادند. وقت ظهر هوا، بشدت گرم بود. پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله نماز ظهر را با جماعت خواند سپس در حالى كه مردم دور او را گرفته بودند، بر روى نقطه بلندى كه از جهاز شتران برپا شد، قرار گرفت و با صداى رسا خطبه خواند و سپس فرمود:
«مردم نزديك است من دعوت حق را لبيك گويم و از ميان شما بروم من مسؤولم و شما هم مسؤوليد».
سپس مطالبى گرانبها بيان كرد و فرمود:
«من دو چيز نفيس در ميان شما به امانت گذاردم، يكى كتاب خدا و ديگرى عترت و اهل بيت من، اين دو هرگز از هم جدا نشوند. مردم بر قرآن و عترت من پيشى نگيريد و در عمل به آنها كوتاهى نورزيد كه هلاك مىشويد».
در اين هنگام دست على عليه السلام را گرفت و او را بلند كرد و به همه مردم معرفى نمود، سپس فرمود: «سزاوارتر بر مؤمنان از خود آنان كيست؟ همگى گفتند: خدا و پيامبر او داناترند».
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: «خدا، مولاى من و من، مولاى مؤمنانم و من بر آنها از خودشان اولى و سزاوارترم».
بعد فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ اَللَّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ و… »
«اى مردم هركس من مولاى اويم، على مولاى اوست، خداوندا كسانى را كه على را دوست دارند، دوست بدار و كسانى كه او را دشمن دارند، دشمن دار و…»
سپس فرشته وحى نازل شد و آيه «اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ…» را نازل فرمود و آن روز در تاريخ اسلام جاودانه و حماسه ساز شد.
آرى غدير، روز حماسه جاويد، روز ولايت، روز امامت، روز وصايت، روز اخوّت، روز رشادت و شجاعت و شهامت و حفاظت و رضايت و صراحت شناخته شد. روز نعمت، روز شكرگزارى، روز پيام رسانى، روز تبريك و تهنيت، روز سرور و شادى و هديه فرستادن، روز عهد و پيمان و تجديد ميثاق، روز تكميل دين و بيان حق، روز راندن شيطان، روز معرفى راه و رهبر، روز آزمون، روز يأس دشمن و اميدوارى دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزى كه پيروان واقعى مكتب حياتبخش اسلام آن را گرامى مىدارند و به همديگر تبريك مىگويند.
از احاديث بر مىآيد كه ائمه عليهم السلام آن روز را جشن مىگرفتند و در آن روز مراسم ويژهاى داشتند، شبيه مراسمى كه ما ايرانيان امروز در عيد نوروز داريم.
از فياض بن محمد طوسى نقل شده: روز غدير به حضور امام هشتم عليه السلام رسيد. ديد گروهى از افراد ويژه در خدمت حضرت هستند كه امام آنان را براى افطار در خانهاش نگهداشت و به منزل آنان غذا و لباس و كفش و انگشتر و هداياى ديگر فرستاد و آن روز وضع او و اطرافيان او كاملاً عوض شده بود و فضائل آن روز را براى آنان يادآورى مىكرد.
در حديث ديگرى است: روزى از روزهاى خلافت على عليه السلام جمعه و عيد غدير به يك روز افتاد. امام عليه السلام خطبه مفصلى خواند و فرمود:
«اين مجمع اكنون به پايان مىرسد و شما همگى به خانههايتان بر مىگرديد، برويد ـ خداى بر شما رحمت فرستد ـ و بر خانواده خود فراخ گيريد و به برادران خود نيكى كنيد.
خداوند را بر اين نعمت كه شما را بخشيده است، سپاس گزاريد. متحد شويد تا خدا كمكتان كند. نيكويى كنيد تا خدا دوستيتان را پايدار كند. از نعمتهاى خداداد، يكديگر را هديه فرستيد.
خداوند در اين روز چندين برابر ديگر عيدها پاداش دهد.
اين گونه پاداش جز در اين روز (غدير) ديگر نخواهيد يافت. نيكويىكردن در اين روز مال را بسيار كند و عمر را زياد.
مهربانى كردن باعث رحمت خدا شود و مهربانى او. در اين روز به برادران و خاندان از مال خدا داده ببخشيد، هر اندازه كه بتوانيد. همواره چهره خندان داريد. چون به يكديگر رسيديد، شادمانى كنيد، و خدا را بر نعمتهايش سپاس گوئيد. برويد و به آنان كه اميدشان به شماست، نيكى بسيار كنيد در خورد و خوراك، خود و زيردستانتان يكسان باشيد. اين يكسانى و مساوات را تا جايى كه توانايى داريد عملى سازيد، كه پاداش يك درهم در اين روز، صد هزار درهم است و بركت به دست خداست.
روزه اين روز را نيز خداوند مستحب قرار داده است و در برابر آن پاداشى بس بزرگ نهاده. اگر كسى در اين روز، نياز برادران خود را برآورد ـ پيش از تمنّا و درخواست ـ و با ميل و رغبت خوبى كند، پاداش او چنان باشد كه اين روز را روزه داشته است و شب آن را با عبادت به بامداد رسانيده.
و هركس در اين روز به روزهدارى افطارى دهد، چنان است كه گويى دسته دسته مردم را افطارى داده است…همين كه به يكديگر رسيديد همراه سلام، مصافحه كنيد و نعمتى را كه در اين روز نصيبتان شده است به يكديگر تبريك گوييد. بايد اين سخنان را آن كه بود و شنيد به آن كه نبود و نشنيد، برساند. بايد توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعيفان، پيامبر صلى الله عليه وآله مرا به اين چيزها امر كرده است».
بعد امام عليه السلام خطبه جمعه را خواند و نماز جمعه را نماز عيدش قرار داد، بعد با فرزند و شيعيانش به منزل امام حسين عليه السلام برگشت كه غذا آماده كرده بودند و آن شيعيان نيازمند و بىنياز با هداياى او به طرف خانواده خود برگشتند.
به اميد روزى كه همه مسلمانان بويژه مردم مسلمان ايران روز عيد غدير را بزرگترين عيد خود قرار داده و اين روزه آنطور كه بايسته و شايسته آن است، گرامى بدارند.
فصل اوّل
جايگاه عيد غدير درمكتب
عيد خلافت و ولايـت
1. رَوى زيادُ بْنِ مُحَمَّدٍ قالَ: دَخَلتُ عَلى اَبِـى عَبْـدِاللّهِ عليه السلام فَقُلْتُ: لِلْمُسْلِمينَ عيدٌ غَيْرَ يَوْمِ الْجُـمُـعَةِ وَالْفِـطْرِ وَالاَْضْحى؟ قالَ: نَعَمْ، اَلْيَوْمُ الَّذى نَصَبَ فيهِ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله اَميرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام. (مصباح المتهجد: 736)
زياد بن محمد گويد: بر امام صادق عليه السلام وارد شدم و گفتم: آيا مسلمانان عيدى غير از عيد قربان و عيد فطر و جمعه دارند؟ امام عليه السلامفرمود: آرى، روزى كه رسول خدا صلى الله عليه وآله اميرمؤمنان عليه السلامرا (به خلافت و ولايت) منصوب كرد.
برترين عيد امّت
2. قـالَ رَسُـولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله: يَوْمُ غَديرِخُمٍّ اَفْضَلُ اَعْيادِاُمَّتِى وَهُوَالْيَوْمُ الَّذى اَمَرَنِىَاللّهُ تَعالى ذِكْرَهُ فيهِ بِنَصْبِ اَخى عَلىِّ بْنِ اَبِى طالِبٍ عَلَما لاُِمَّتِى، يَهْتَدُونَ بِهِ مِنْ بَعْدِى وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذى اَكْمَلَ اللّهُ فيهِ الدّينَ وَأَتَمَّ عَلَى اُمَّتِى فيهِ النِّعْمَةَ وَرَضِىَ لَهُمُ الاِْسْلامَ دينا. (امالى صدوق: 125، ح 8)
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: روز غدير خم برترين عيدهاى امّت من است و آن روزى است كه خداوند بزرگ دستور داد؛ آن روز برادرم على بن ابى طالب را به عنوان پرچمدار (و فرمانده) امّتم منصوب كنم، تا بعد از من مردم توسط او هدايت شوند، و آن روزى است كه خداوند در آن روز دين را تكميل و نعمت را بر امّت من تمام كرد و اسلام را به عنوان دين براى آنان پسنديد.
عيد بزرگ خدا
3. عَـنِ الصَّـادِقِ عليه السلام قـالَ: هُـوَ عيـدُاللّهِ الاَْكْبَرُ،وَ ما بَعَثَ اللّهُ نَبِيّـا اِلاّ وَ تَعَيَّدَ فِى هذَا الْيَومِ وَ عَرَفَ حُرْمَتَهُ وَ اِسْمُهُ فِى السَّماءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْـهُودِ وَ فِى الاَْرْضِ يَوْمُ الْميثاقِ الْمأخُوذِ وَ الْجَمْعِ الْمَشْـهُودِ. (وسائل الشيعه، 5: 224، ح1)
امام صادق عليه السلام فرمود: روز غدير خم عيد بزرگ خداست، خدا پيامبرى مبعوث نكرده، مگر اينكه اين روز را عيد گرفته و عظمت آن را شناخته و نام اين روز در آسمان، روز عهد و پيمان و در زمين، روز پيمان محكم و حضور همگانى است.
عيد ولايت
4. قيـلَ لاَِبِـى عَبْـدِاللّهِ عليه السلام: لِلْمُؤمِنين مِنَ الاَْعْيادِ غَيْرُ الْعيدَيْنِ وَ الْجُمُعَةِ؟ قالَ: نَعَمْ لَهُمْ ما هُوَ اَعْظَمُ مِنْ هذا، يَوْمٌ اُقيمَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللّهِ الْوِلايَةَ فِى اَعْناقِ الرِّجالِ وَالنِّساءِ بِغَديرِخُمٍّ. (وسائل الشيعه، 7: 325، ح 5)
به امام صادق عليه السلام گفته شد: آيا مؤمنان غير از عيد فطر و قربان و جمعه عيد ديگرى دارند؟ فرمود: آرى، آنان عيد بزرگتر از اينها هم دارند و آن روزى است كه اميرالمؤمنين عليه السلام در غدير خم بالا برده شد و رسول خدا مسأله ولايت را بر گردن زنان و مردان قرار داد.
روز تجديد بيعت
5. عَنْ عَمّـارِ بْنِ حَريزٍ قالَ : دَخَلْتُ عَلى اَبىِ عَبْدِاللّهِ عليه السلام فِى يَوْمِ الثّامِنِ عَشْـرٍ مِـنْ ذِى الْحَجَّـةِ فَوَجَـدْتُهُ صائِـما فَقـالَ لى: هذا يَوْمٌ عَظيمٌ عَظَّمَ اللّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤمِنينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فيهِ الدّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ ما أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَالْميثاقِ. (مصباح المتهجد، 737)
عمار بن حريز گويد: روز هجدهم ماه ذيحجه خدمت امام صادق عليه السلامرسيدم و آن حضرت را روزه يافتم. امام به من فرمود: امروز، روز بزرگى است، خداوند به آن عظمت داده و آن روز دين مؤمنان را كامل ساخت و نعمت را بر آنان تمام نمود و عهد و پيمان قبلى را تجديد كرد.
عيد آسمانى
6. قالَ الرِّضـا عليه السلام: حَدَّثَنِى اَبِى، عَنْ اَبيهِ عليهماالسلام قالَ: إنَّ يَوْمَ الْغَديرِ فِى السَّماءِاَشْهَرُ مِنْهُ فِىالاَْرْضِ. (مصباح المتهجد، 737)
امام رضا عليه السلام فرمود: پدرم به نقل از پدرش (امام صادق عليه السلام) نقل كرد كه فرمود: روز غدير در آسمان مشهورتر از زمين است.
عيـد بىنظيـر
7. قـالَ عَـلىٌّ عليه السلام: إنَّ هذا يَوْمٌ عَظيمُ الشَّأْنِ، فيهِ وَقَعَ الْفَرَجُ، وَ رُفِعَتِ الدُّرَجُ وَ وُضِحَتِ الْحُجَجُ وَ هُوَ يَوْمُ الاْيضاحِ وَالاِْفْصاحِ مِنَ الْمَقامِ الصُّراحِ، وَ يَوْمُ كَمالِ الدّينِ وَ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُودِ… (بحارالانوار،97،116)
على عليه السلام فرمود: امروز (عيد غدير) روز بس بزرگى است. در اين روز گشايش رسيده و منزلت (كسانى كه شايسته آن بودند) بلندى گرفت و برهانهاى خدا روشن شد و از مقام پاك با صراحت سخن گفته شد و امروز روز كامل شدن دين و روز عهد و پيمان است.
عيد پربركت
8. عَنِ الصّادِقِ عليه السلام: وَاللّهِ لَو عَرَفَ النّاسُ فَضْلَ هذَا الْيَوْمِ بِحَقيقَتِهِ لَصافَحَتْهُمُ الْمَلائِكَةُ فِى كُلِّ يَوْمٍ عَشْرَ مَرّاتٍ… وَ مَا اَعْطَى اللّهُ لِمَنْ عَرَفَهُ ما لايُحْصى بِعَدَدٍ. (مصباح المتهجد،738)
امام صادق عليه السلام فرمود: بهخدا قسم اگر مردم فضيلت واقعى «روز غدير» را مىشناختند، فرشتگان روزى ده بار با آنان مصافحه مىكردند وبخشش‌هاى خدا به كسىكه آن روز را شناخته، قابل شمارش نيست.
عيـد فـروزان
9. قـالَ اَبُـو عَبْـدِاللّهِ عليه السلام: … وَ يَوْمُ غَديرِ بَيْنَ الْفِطْرِ وَالاَْضْحى وَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَيْنَ الْكَواكِبِ. (اقبال سيد بن طاووس: 466)
امام صادق عليه السلام فرمود: … روز غدير خم در ميان روزهاى عيد فطر و قربان و جمعه همانند ماه در ميان ستارگان است.
يكـى از چهار عيـد الـهى
10. قـالَ اَبُو عَبْدِاللّه عليه السلام: اِذا كانَ يَوْمُ الْقِيامَةِ زَفَّتْ اَرْبَعَةُ اَيّامٍ اِلَىاللّهِ عز و جل كَما تَزِفُّ الْعَـرُوسُ اِلى خِـدْرِهـا: يَوْمَ الْفِطْرِ وَ يَوْمَ الاَْضْحى وَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ يَـوْمَ غَـديرِ خُـمٍّ. (اقبال سيد بن طاووس: 466)
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه روز قيامت برپا شود چهار روز بسرعت بسوى خدا مىشتابند همانطور كه عروس به حجلهاش بسرعت مىرود: روز عيد فطر و قربان و جمعه و روز غديرخم.
فصل دوّم
شايستهها و بايستههاى غدير
روز پيام و ولايت
11. قـالَ رَسُـولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله: يا مَعْشَرَالْمُسْلِمينَ لِيُبَلِّغِ الشّاهِدُ الْغَائِبَ، اُوصى مَنْ آمَنَ بِى وَ صَدَّقَنِى بِوِلايَةِ عَلىٍّ، اَلا اِنَّ وِلايَةَ عَلِىٍّ وِلايَتى وَ وِلايَتى وِلايَةَ رَبِّى، عَهْدا عَهِدَهُ اِلىَّ رَبِّى وَ أمَرَنِى أنْ أبَلِّغُكُمُوهُ. (بحارالانوار 37: 141، ح 35)
رسول خدا صلى الله عليه وآله (در روز غدير) فرمود: اى مسلمانان! حاضران به غايبان برسانند: كسى را كه به من ايمان آورده و مرا تصديق كرده است، به ولايت على سفارش مىكنم، آگاه باشيد ولايت على، ولايت من است و ولايت من، ولايت خداى من است. اين عهد و پيمانى بود از طرف پروردگارم كه فرمانم داد تا به شما برسانم.
روز اطعام
12. قـالَ اَبُـو عَبـدِاللّهِ عليه السلام: … وَ اِنَّهُ الْيَوْمُ الَّذى اَقامَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله عَليّا عليه السلام لِلنّاسِ عَلَما وَ اَبانَ فيهِ فَضْلَهُ وَ وَصيَّهُ فَصامَ شُكْرا لِلّهِ عز و جل ذلِكَ الْيَوْمَ وَ اِنَّهُ لَيَوْمُ صِيامٍ وَ اِطْعامٍ وَ صِلَةِ الاِْخْوانِ وَ فيهِ مَرْضاةُ الرَّحْمنِ، وَ مَرْغَمَةُ الشَّيْطانِ. (وسائل الشيعه 7: 328، ضمن حديث 12)
امام صادق عليه السلام فرمود: عيد غدير، روزى است كه رسول خدا صلى الله عليه وآله على عليه السلامرا بعنوان پرچمدار براى مردم برافراشت و فضيلت او را در اين روز آشكار كرد و جانشين خود را معرفى كرد، بعد بعنوان سپاسگزارى از خداى بزرگ آن روزه را روزه گرفت و آن روز، روز روزهدارى و عبادت و طعام دادن و به ديدار برادران دينى رفتن است. آنروز روز كسب خشنودى خداى مهربان و به خاك ماليدن بينى شيطان است.
روز هديه
13. عَـنْ اَميـرِالْمُـؤْمِنيـنَ عليه السلامقـالَ: …اِذا تَلاقَيْتُمْ فَتُصافِحُوا بِالتَّسْليمِ وَتَهابُوا النَّعْمَةَ فِى هذَا الْيَوْمِ، وَلِيُبَلِّغِ الْحاضِرُ الْغائِبَ، وَالشاهِدُ البايِنَ، وَلِيَعِدِ الْغَنِىُّ الْفَقيرَ وَالْقَوِىُّ عَلَى الضَّعيفِ اَمَرَنِى رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله (وسائل الشيعه 7: 32)
اميرالمؤمنين عليه السلام (در خطبه روز عيد غدير) فـرمـود: وقتى كه به همديگر رسيديد همراه سلام، مصافحه كنيد، و در اين روز به يكديگر هديه بدهيد، اين سخنان را هر كه بود و شنيد، به آن كه نبود برساند، توانگر به سراغ مستمند برود، و قدرتمند به يارى ضعيف، پيامبر مرا به اين چيزها امر كرده است.
روز كفالت
14. عَـنْ اَميـرِالْمُـؤْمِنيـنَ عليه السلام قـالَ: … فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَدا مِنَ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ وَأَنَا ضَمينُهُ عَلَى اللّهِ تَعَالى الاَْمانَ مِنَ الْكُفْرِ وَالْفَقْرِ ( وسائل الشيعه 7: 327)
اميرالمؤمنان عليه السلام فرمود: … چگونه خواهد بود حال كسى كه عهدهدار هزينه زندگى تعدادى از مردان و زنان مؤمن (در روز غدير) باشد، در صورتى كه من پيش خدا ضامنم كه از كفر و تنگدستى در امان باشد.
روز سپاس و شادى
15. قالَ اَبُـو عَبْـدِاللّهِ عليه السلام: … هُوَيَوْمُ عِبادَةٍ وَصَلوةٍ وَشُكْرٍلِلّهِ وَحَمْدٍ لَهُ، وَسُرُورٍ لِما مَنَاللّهُ بِهِ عَلَيْكُمْ مِنْ وِلايَتِنا، وَاِنِّى اُحِبُّ لَكُمْ اَنْ تَصُومُوهُ. (وسائل الشيعه 7: 328، ح 13)
امام صادق عليه السلام فرمود: عيد غدير، روزعبادت ونماز وسپاس وستايش خداست وروز سرور و شادى است به خاطر ولايت ما خاندان كه خدابر شما منت گذارد و من دوست دارم كه شما آن روز را روزه بگيريد.
روزنيكوكارى
16. عَـنْ الصّـادِقِ عليه السلام: … وَلَدِرْهَمٌ فيهِ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ لاِءخْوانِكَ الْعارِفينَ، فَأَفْضِـلْ عَلى اِخْوانِكَ فِى هَذا الْيَوْمِ وَ سُرْفيهِ كُلَّ مُـؤْمـنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ. (مصباح المتهجد،737)
از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: يك درهم به برادران با ايمان و معرفت، دادن در روز عيد غدير برابر هزار درهم است، بنابراين در اين روز به برادرانت انفاق كن و هر مرد و زن مؤمن را شاد گردان.
روز سرور وشادى
17. قالَ اَبُو عَبْدِاللّهِ عليه السلام: اِنَّهُ يَوْمُ عيدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ وَ يَوْمُ صَوْمٍ شُكْرا لِلّهِ تَعالى. (وسائل الشيعه 7: 326، ح 10)
امام صادق عليه السلام فرمود: عيد غدير، روز عيد و خوشى و شادى است و روز روزهدارى به عنوان سپاس نعمت الهى است.
روز تبريك وتهنيت
18. قـالَ عَلـىٌّ عليه السلام: عُودُوا رَحِمَكُمُ اللّهُ بَعْدَ اِنْقِضاءِ مَجْمَعِكُمْ بِالتَّوْسِعَةِ عَلى عِيالِكُمْ، وَالبِرِّ بِاِخْوانِكُمْ وَالشُّكْرِ لِلّهِ عز و جل عَلَى ما مَنَحَكُمْ، وَاجْتَمِعُوا يَجْمَعِ اللّهُ شَمْلَكُمْ، وَ تُبارُّوا يَصِلِ اللّهُ اُلْفَتَكُمْ، وَ تُهانِؤا نِعمَةَ اللّهِ كَما هَنَّا كُمُ اللّهُ بِالثَّوابِ فيهِ عَلى أَضْعافِ الاَْعْيادِ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ اِلاّ فِى مِثْلِهِ… (بحارالانوار 97: 117)
على عليه السلام فرمود: بعد از پايان گردهم آيى خود (در روز غدير) به خانه برگرديد، خدا بر شما رحمت فرستد. به خانواده خود گشايش و توسعه دهيد، به برادران خود نيكى كنيد، خداوند را بر اين نعمت كه شما را بخشيده است، سپاسگزاريد، متحد شويد تا خدا به شما وحدت بخشد، نيكويى كنيد تا خدا دوستيتان را پايدار كند، به همديگرنعمت خدا را تبريك بگوئيد، همانطوركه خداوند دراين روز با چندين برابر عيدهاى ديگر پاداش دادن به شما تبريك گفته، اين گونه پاداشها جز در روز عيد غدير نخواهد بود.
روز درود و برائت
19. رَوَى الْحَسَنُ بْنُ راشِدٍ: عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداكَ، لِلْمُسْلِمينَ عيدٌ غَيْرَالْعيدَين؟ قالَ: نَعَم، يا حَسَنُ! اَعْظَمُهُما وَ اَشْرَفُهُما، قالَ: قُلْتُ لَهُ: وَ أَىُّ يَوْمٍ هُوَ؟ قالَ: يَوْمٌ نُصِبَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ عليهالسلام فيهِ عَلَما لِلنّاسِ. قُلْتُ لَهُ: جُعِلْتُ فِداكَ وَما يَنْبَغِى لَنا اَنْ نَصْنَعَ فِيهِ؟ قالَ: تَصُومُهُ يا حَسَنُ وَ تَكْثُرُ الصَّلَوةَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فيهِ وَ تَتَبَّـرأ اِلَى اللّهِ، مِمَّـنْ ظَلَمَهُمْ، فَاِنَّ الاَْنْبِياءَ كانَتْ تَأمُرُ الاَْوْصِياءَ بِالْيَوْمِ الَّذى كانَ يُقامُ فيهِ الْوَصِىُّ اَنْ يَتَّخِـذَ عيـدا. (مصباح المتهجد،680)
حسن بن راشد گويد: به امام صادق عليه السلام گفتم: آيا مسلمانان بجز آن دو عيد، عيد ديگرى هم دارند؟ فرمود: بله، بزرگترين و بهترين عيد. گفتم: كدام روز است؟ فرمود: روزى كه اميرمؤمنان عليه السلام بعنوان پرچمدار مردم منصوب شد. گفتم: فدايت شوم در آن روز سزاوار است، چه كنيم؟ فرمود: روزه بگير و درود برمحمد وآل او بفرست و از ستمگران به آنان برائت بجوى، زيرا پيامبران به جانشينان دستور مىدادند كه روزى را كه جانشين انتخاب مىشود، عيد بگيرند.
عيد اوصياء
20. عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: … تَذْكُرُونَ اللّهَ عَزَّ ذِكْرُهُ فيهِ بِالصّيامِ وَالْعِبادَةِ وَالذِّكْرِ لُِمحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، فَاِنَّ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه وآله اَوْصى اَميرَالْمُؤْمِنينَ اَنْ يَتَّخِذَ ذلِكَ الْيَوْمَ عيدا، وَ كَذلِكَ كانَتِ الاَْنْبِياءُ تَفْعَلُ، كانُوا يُوصُونَ أَوْصِيائَهُمْ بِذلِكَ فَيَتَّخِذُونَهُ عيدا. (وسائل الشيعه 7: 327، ح 1)
امام صادق عليه السلام فرمود: در روز عيدِ غدير، خدا را با روزه و عبادت و ياد پيامبر و خاندان او يادآورى كنيد، زيرا رسول خدا به اميرالمؤمنين سفارش كرد كه آن روز را عيد بگيرد، همينطور پيامبران هم به جانشينان خود سفارش مىكردند كه آن روز را عيد بگيرند، آنان هم چنين مىكردند.
روز گشايش و درود
21. عَـنْ اَبـى عَبْـدِاللّهِ عليه السلام قـالَ: وَالْعَمَلُ فيهِ يَعْدِلُ ثَمانينَ شَهْرا، وَ يَنْبغى اَنْ يَكْثُرَ فِيهِ ذِكْرَاللّهِ عز و جل، وَالصّلَوةَ عَلَى النَّبِىِّ صلى الله عليه وآله، وَيُوَسِّعَ الرَّجُلُ فيهِ عَلَى عِيالِهِ. (وسائل الشيعه 7: 325، ح 6)
امام صادق عليه السلام فرمود: ارزش عمل در آن روز (عيد غدير) برابر با هشتاد ماه است، و شايسته است آن روز ذكر خدا و درود بر پيامبر صلى الله عليه وآله زياد شود، و مرد، بر خانواده خود توسعه دهد.
روز ديدار رهبرى
22. عَنْ مَوْلانا اَبىِالْحَسَنِ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عليه السلام قالَ لاَِبى اِسْحاقَ: وَ يَومَ الْغَديرٍ فيهِ اَقامَ النَّبىُّ صلى الله عليه وآله أَخاهُ عَلِيّا عَلَما لِلنّاسِ وَ اِماما مِنْ بَعْدِهِ، [قالَ] قُلْتُ: صَدَقْتَ جُعِلْتُ فِداكَ، لِذلِكَ قَصَدْتُ، اَشْهَدُ اَنَّكَ حُجَّةُ اللّهِ عَلى خَلْقِهِ. (وسائل الشيعه 7: 324، ح 3)
امام هادى عليه السلام به ابواسحاق فرمود: در روز غدير پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله برادرش على عليه السلام را بلند كرد و به عنوان پرچمدار (و فرمانده) مردم و پيشواى بعد از خودش معرفى كرد. ابواسحاق گفت: عرض كردم، فدايت شوم راست فرمودى. به خاطر همين به زيارت و ديدار شما آمدم، گواهى مىدهم كه تو حجت خدا بر مردم هستى.
روز تكبير
23. عَـنْ عَلىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا عليه السلام : مَنْ زارِ فيهِ مُؤْمِنا أَدْخَلَاللّهُ قَبْرَهُ سَبْعيِنَ نُورا وَ وَسَّعَ فى قَبْرِهِ وَ يَزُورُ قَبْرَهُ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَيُبَشِّرُونَهُ بِالْجَنَّةِ. (اقبال الاعمال: 778)
امام رضا عليه السلام فرمود: كسىكه در روز (غدير) مؤمنى را ديدار كند، خداوند هفتاد نور بر قبر او وارد مى‌كند و قبرش را توسعه مىدهد و هر روز هفتاد هزار فرشته قبر او را زيارت مىكنند و او را به بهشت بشارت مىدهند.
روز ديدار ونيكى
24. قـالَ الصّـادِقُ عليه السلام: يَنْبَغى لَكُمْ اَنْ تَتَقَرَّبُوا اِلَى اللّهِ تَعالى بِالْبِرِّ وَالصَّوْمِ وَالصَّلَوةِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ وَ صِلَةِ الاِْخْوانِ، فَاِنَّ الاَْنْبِياءَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ كانُوا اِذا اَقامُوا اَوْصِياءَهُمْ فَعَلُوا ذلكَ وَ اَمَرُوا بِهِ. (مصباح المجتهد،736)
امام صادق عليه السلام فرمود: شايسته است با نيكى كردن به ديگران و روزه و نماز و بجاآوردن صله رحم و ديدار برادران ايمانى به خدا نزديك شويد، زيرا پيامبران زمانى كه جانشينان خود را نصب مىكردند، چنين مىكردند و به آن توصيه مىفرمودند.
نماز در مسجد غدير
25. عَنْ اَبىِ عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: اِنَّهُ تَسْتَحِبُّ الصَّلوةُ فى مَسْجِدِ الْغَديرِ لاَِنَّ النَّبِىَّ صلى الله عليه وآله اَقامَ فيهِ اَميرَالْمُؤْمِنينَ عليه السلام وَهُوَ مَوْضِعٌ اَظْهَرَاللّهُ عز و جل فيهِ الْحَقَّ. (وسائل الشیعه:3، 549)
امام صادق عليه السلام فرمود: نماز خواندن در مسجد غدير مستحب است، چون پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله در آنجا اميرمؤمنان عليه السلام را معرفى و منصوب كرد. و آنجايى است كه خداى بزرگ، حق را آشكار كرد.
نماز روز غدير
26. عَـنْ اَبـىِ عَبْـدِاللّهِ عليه السلام قـالَ: وَ مَنْ صَلّى فيهِ رَكْعَتَيْنِ اَىَّ وَقْتٍ شاءَ وَ اَفْضَلُهُ قُرْبَ الزَّوالِ وَ هِىَ السّاعَةُ الَّتى اُقيمَ فيها اَميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام بِغَديرِ خُمٍّ عَلَما لِلنّاسِ و… كانَ كَمَنْ حَضَرَ ذلِكَ الْيَوْمَ…
(وسائل الشیعه:5،225،ح2)
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه در روز عيد غدير هر ساعتى كه خواست، دو ركعت نماز بخواند و بهتر اينست كه نزديك ظهر باشد كه آن ساعتى است كه اميرالمؤمنين عليه السلامدر آن ساعت در غدير خم به امامت منصوب شد، (هر كه چنين كند) همانند كسى است كه در آن روز حضور پيدا كرده است…
روزه غدير
27. قـالَ الصّـادِقُ عليه السلام: صِيامُ يَوْمَ غَديرِ خُمٍّ يَعْدِلُ صِيامَ عُمْرِ الدُّنْيا لَوْ عاشَ اِنْسانٌ ثُمَّ صامَ ما عَمَرتِ الدُّنْيا لَكانَ لَهُ ثَوابُ ذلِكَ. (وسائل الشیعه:7،324،ح4)
امام صادق عليه السلام فرمود: روزه روز غدير خم با روزه تمام عمر جهان برابر است. يعنى اگر انسانى هميشه زنده باشد و همه عمر را روزه بگيرد، ثواب او به اندازه ثواب روزه عيد غدير است.
روز تبريك و تبسّم
28. عَـنِ الرِّضـا عليه السلام قـالَ: … وَهُوَ يَوْمُ التَهْنِئَةِ يُهَنِّئُ بَعْضُكُمْ بَعْضا، فَاِذا لَقِىَ الْمُؤْمِنُ أخاهُ يَقُولُ: «اَلْحَمْدُللّهِ الَّذى جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّكينَ بِوِلايَةِ أميرِالْمُؤْمِنينِ وَالاَْئِمَّةِ عليهم السلام» وَ هُوَ يَوْمُ التَّبَسُّمِ فى وُجُوهِ النّاسِ مِنْ اَهْلِ الاِْيمانِ… (اقبال،464)
امام رضا عليه السلام فرمود: عيد غدير روز تبريك و تهنيت است. هر يك به ديگرى تبريك بگويد، هر وقت مؤمنى برادرش را ملاقات كرد، چنين بگويد: «حمد و ستايش خدايى را كه به ما توفيق چنگ زدن به ولايت اميرمؤمنان و پيشوايان عليهم السلام عطا كرد» آرى عيد غدير روز لبخند زدن به چهره مردم با ايمان است…
فصل سوم
ولايـت در غـدير
پيامبر صلى الله عليه وآله و ولايت على عليه السلام
29. عَـنْ اَبـىِ سَعيـدٍ قـالَ: لَمّا كانَ يَوْمُ غَديرِ خُمٍّ اَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله مُناديا فَنادى: اَلصَّلوةُ جامِعَةٌ، فَاَخَذَ بِيَدِ عَلِىٍّ عليه السلام وَ قالَ: اَللّهُمَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَعادِ مَنْ عاداهُ. (بحارالانوار:37،112،ح4)
ابو سعيد گويد: در روز غدير خم رسول خدا صلى الله عليه وآله دستور داد: منادى ندا دهد كه: براى نماز جمع شويد. بعد دست على عليه السلام را گرفت و بلند كرد و فرمود: خدايا كسى كه من مولاى اويم پس على هم مولاى اوست، خدايا دوست بدار كسى را كه على را دوست بدارد و دشمن بدار كسى را كه با على دشمنى كند.
زندگى پيامبرگونه
30. قـالَ رَسُـولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله: مَنْ يُريدُ اَنْ يَحْيى حَياتِى، وَ يَمُوتَ مَماتِى، وَ يَسْكُنَ جَنَّةَ الْخُلْدِ الَّتى وَعَدَنى رَبّى فَلْيَتَوَلِّ عَلِىَّ ابْنَ اَبِى طالِبٍ، عليه السلام فَاِنَّهُ لَنْ يُخْرِجَكُمْ مِنْ هُدىً، وَلَنْ يُدْخِلَكُمْ فى ضَلالَةٍ. (الغدیر:10،278)
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: كسى كه مىخواهد زندگى ومرگش همانند من باشد و در بهشت جاودانهاى كه پروردگارم به من وعده كرده، ساكن شود، ولايت على بن ابى طالب عليه السلام را انتخاب كند، زيرا او هرگز شما را از راه هدايت بيرون نبرده، به گمراهى نمىكشاند.
پيامبر صلى الله عليه وآله و امامت على عليه السلام
31. عَنْ جابِرِ بْنِ عَبْدِاللّهِ الاَْنْصارى قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلى الله عليه وآله يَقُولُ لِعَلىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ عليه السلام: يا عَلىُّ! اَنْتَ اَخى وَوَصيّى وَ وارِثى وَخَليفَتى عَلى اُمَّتى فى حَيوتى وَ بَعْدَ وَفاتى مُحِبُّكَ مُحِبّى وَ مُبْغِضُكَ مُبْغِضِى وَعَدُوُّكَ عَدُوِّى. (امالی صدوق،124،ح5)
جابربن عبداللّه انصارى مىگويد: از رسول خدا صلى الله عليه وآله شنيدم كه به على بن ابىطالب عليه السلام فـرمـود: اى على، تو برادر و وصى و وارث و جانشين من در ميان امت من در زمان حيات و بعد از مرگ منى. دوستدار تو دوستدار من و دشمن و كينهتوز تو دشمن من است.
پايههاى اسلام
32. عَنْ اَبِى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: بُنِىَ الاِْسْلامُ عَلى خَمْسٍ: اَلصَّلوةِ والزَّكوةِ وَالصَّوْمِ وَالْحَجِّ وَالْوِلايَةِ وَلَمْ يُنادَ بِشَىءٍ مانُودِىَ بِالْوِلايَةِ يَوْمَ الْغَديرِ. (کافی:2،21،ح8)
امام باقر عليه السلام فرمود: اسلام بر پنج پايه استوار شده است: نماز، زكات، روزه، حجّ و ولايت و به هيچ چيز به اندازه آنچه در روز غدير به ولايت تأكيد شده، ندا نشده است.
ولايـت جاودانه
33. عَنْ اَبِى الْحَسَنِ عليه السلام قالَ: وِلايَةُ عَلِىٍّ عليه السلام مَكْتُوبَةٌ فى صُحُفِ جَميعِ الاَْنْبياءِ وَلَنْ يَبْعَثَ اللّهُ رَسُولاً اِلاّ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ وَ وَصِيَّةِ عَلىٍّ عليه السلام. (سفینه البحار:2،691)
امام كاظم عليه السلام فرمود: ولايت على عليه السلام در كتابهاى همه پيامبران ثبت شده است وهيچ پيامبرى مبعوث نشد، مگر با ميثاق نبوت محمد صلى الله عليه وآله و امامت على عليه السلام.
ولايت و توحيد
34. قـالَ رَسُـولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله: وِلايَةُ عَلِىِّ بْنِ اَبى‌طالِبٍ وِلايَةُ اللّهِ وَ حُبُّهُ عِبادَةُ اللّهِ وَاتِّباعُهُ فَرِيضَةُ اللّهِ وَ اَوْلياؤُهُ اَوْلِياءُ اللّهِ وَ اَعْداؤُهُ اَعْداءُ اللّهِ وَ حَرْبُهُ حَرْبُ اللّهِ وَ سِلْمُهُ سِلْمُ اللّهِ . عز و جل (امالی صدوق،32)
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: ولايت على بن ابيطالب عليه السلام ولايت خداست، دوست داشتن او عبادت خداست، پيروى كردن او واجب الهى است و دوستان او دوستان خدا و دشمنان او دشمنان خدايند، جنگ با او، جنگ با خدا و صلح با او، صلح با خداى متعال است.
روز ناله نوميدى شيطان
35. عَنْ جَعْفَرٍ، عَنْ اَبيهِ صلى الله عليه وآله قالَ: اِنَّ اِبْليسَ عَدُوُّاللّهِ رَنَّ اَرْبَعَ رَنّاتٍ: يَوْمَ لُعِنَ، وَ يَوْمَ اُهْبِطَ اِلَى الاَْرْضِ، وَ يَوْمَ بُعِثَ النَّبِىُّ صلى الله عليه وآله وَ يَوْمَ الْغَديرِ. (قرب الاسناد،10)
امام باقر عليه السلام از پدر بزرگوارش امام صادق عليه السلام نقل كرد كه فرمـود: شيطان دشمن خدا چهار بار ناله كرد: روزى كه مورد لعن خدا واقع شد و روزى كه به زمين هُبوط كرد و روزى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله مبعوث شد و روز عيد غدير.
ولايت علوى دِژ توحيد
36. عَـنِ النَّبـىِّ صلى الله عليه وآله: يَقُولُ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى: وِلايَةُ عَلِىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ حِصْنى، فَمَنْ دَخَلَ حِصْنى أَمِنَ مِنْ نارى. (جامع الاخبار،52،ح7)
پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله فرمود: خداوند مىفرمايد: ولايت علىّ بن ابى طالب دژ محكم من است، پس هر كس داخل قلعه من گردد، از آتش دوزخم محفوظ خواهد بود.
جانشين پيامبر صلى الله عليه وآله
37. قـالَ رَسُـولُ اللّهِ صلى الله عليه وآله: يا عَلىُّ اَنَا مَدينَةُ الْعِلْمِ وَ اَنْتَ بابُها وَ لَنْ تُؤتَى الْمَدينَةَ اِلاّ مِنْ قِبَلِ الْباب… اَنْتَ اِمامُ اُمَّتى وَ خَليفَتى عَلَيْها بَعْدى، سَعَدَ مَنْ اَطاعَكَ وَ شَقِىَ مَنْ عَصاكَ، وَ رَبِحَ مَنْ تَوَلاّكَ وَ خَسِرَ مَنْ عاداكَ. (جامع الاخبار،52،ح9)
رسول خدا صلى الله عليه وآله فرمود: اى على من شهر علمم و تو درب آن هستى، به شهر جز از راه درب آن وارد نشوند. … تو پيشواى امّت من و جانشين من در اين شهرى، كسى كه اطاعت تو كند سعادتمند است، و كسى كه تو را نافرمانى كند، بدبخت است، و دوستدار تو سود برده و دشمن تو زيان كرده است.
اســلام در سايه ولايت
38. قـالَ الصّـادِقُ عليه السلام: اَثافِىُّ الاِْسْلامِ ثَلاثَةٌ: الصَّلوةُ وَالزَّكوةُ وَالْوِلايَةُ، لاتَصِحُّ واحِدَةٌ مِنْهُنَّ اِلاّ بِصاحِبَتَيْها. (کافی،2،ص18)
امام صادق عليه السلام فرمود: سنگهاى زيربناى اسلام سه چيز است: نماز، زكات و ولايت كه هيچ يك از آنها بدون ديگرى درست نمىشود.
ده هزار شاهد
39. قـالَ اَبُو عَبْدِ اللّهِ عليه السلام: اَلْعَجَبُ يا حَفْصُ لِما لَقِىَ عَلىُّ بْنُ اَبى‌طالِبٍ!! اِنَّـهُ كانَ لَهُ عَشْـرَةَ الآفِ شاهِـدٍ لَمْ يَقْـدِرْ عَلى اَخْـذِ حَقّهِ وَالرَّجُـلُ يَأْخُذُ حَقَّـهُ بِشاهِـدَيْنِ. (بحارالانوار،37،140)
امام صادق عليه السلام فرمود: اى حفص! شگفتا از آنچه على بن ابىطالب عليه السلام با آن مواجه شد! او با ده هزار شاهد وگواه (در روز غدير) نتوانست حق خود را بگيرد، در حالى كه شخص با دو شاهد حقّ خود را مىگيرد.
على عليه السلام مفسّر قرآن
40. عَنِ النَّبِىِّ صلى الله عليه وآله فى اِحْتِجاجِهِ يَوْمَ الْغَديرِ: علىٌّ تَفْسيرُ كِتابِ اللّهِ، وَالدّاعى اِلَيْهِ، اَلا وَ اِنَّ الْحَلالَ وَالْحَرامَ اَكْثَرُ مِنْ أَنْ اُحْصيهِما وَ اُعَرِّفَهُما، فَآمُرُ بِالْحَلالِ وَ أَنْهى عَنِ الْحَرامِ فىمَقامٍ واحِدٍ، فَأُمِرْتُ أنْ آخُذَ الْبَيْعَةَ عَلَيْكُمْ وَالصَّفْقَةً مِنْكُمْ، بِقَبُولِ ما جِئْتُ بِهِ عَنِ اللّهِ عز و جلفى عَلىٍّ اَميرِالْمُؤْمِنينَ وَالاَْئِمَّةَ مِنْ بَعْدِهِ، مَعاشِرَ النّاسِ تَدَبَّرُوا وَافْهَمُوا آياتَهُ، وَانْظُروا فِى مُحْكَماتِهِ وَ لا تَتَّبِعُوا مُتَشابِهَهُ، فَوَاللّهِ لَنْ يُبَيِّـنَ لَكُـمْ زَواجِـرَهُ، وَ لايُـوضِعَ لَكُـمْ عَـنْ تَفْسيرِهِ اِلاّ الَّـذى اَنَا آخِـذٌ بِيَدِهِ. (وسایل الشیعه،18،142،ح43)
پيامبراكرم صلى الله عليه وآله روز عيد غدير فرمود: على عليه السلام تفسير كتاب خدا، و دعوت كننده به سوى خداست، آگاه باشيد كه حلال و حرام بيش از آنست كه من معرفى و به آنها امر و نهى كنم و بشمارم. پس دستور داشتم كه از شما عهد و پيمان بگيرم كه آنچه را در مورد على اميرمؤمنان، و پيشوايان بعد او از طرف خداوند بزرگ آوردم، بپذيريد. اى مردم! انديشه كنيد و آيات الهى را بفهميد، در محكمات آن دقت كنيد و متشابهات آن را دنبال نكنيد. به خدا قسم هرگز كسى نداهاى قرآن را نمىتواند بيان كند و تفسير آن را روشن كند، جز آن كسى كه من دست او را گرفتهام (و او را معرفى كردم).
منابع
1- قرآن كريم .
2- امالى شيخ صدوق، كتابخانه اسلاميه.
3- قرب الاسناد، عبد الله جعفر الحميرى، آل البيت.
4- مصباح المتهجد، شيخ طوسى، مؤسسة فقه الشيعه.
5- وسايل الشيعه، شيخ حر عاملى، مكتبة الاسلامية.
6- سفينة البحار، شيخ عباس قمى، اسوه.
7- جامع الاخبار، محمد سبزوارى، آل البيت.
8- بحار الانوار، علامه مجلسى، دار الكتب الاسلاميه.
9- حماسه غدير، محمدرضاحكيمى، مؤلف.
10- اقبال الاعمال، سيد بن طاووس مؤسسة الاعلمى.
11- اصول كافى، كلينى، دار الكتب الاسلاميه.
12- الغدير، علامه امينى دار الكتب الاسلاميه.
صفحات: 1· 2
